Tác Động của Việc Sử Dụng Phân Bón Đến pH Đất và Các Giải Pháp Khắc Phục

Việc bón phân là yếu tố quan trọng trong nông nghiệp để cung cấp dưỡng chất cho cây trồng và nâng cao năng suất. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát tốt loại phân sử dụng, đặc biệt là khi lạm dụng phân bón hóa học, pH đất có thể bị giảm (tuột pH), gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của đất và sự phát triển của cây. Khi pH đất xuống quá thấp, cây sẽ gặp khó khăn trong việc hấp thụ các dưỡng chất thiết yếu, làm giảm năng suất và chất lượng sản phẩm. Vậy nguyên nhân gây ra hiện tượng này là gì và làm thế nào để khắc phục? Hôm nay, mời quý nhà vườn cùng Thiên Nông 689 tìm hiểu rõ hơn về hiện tượng tuột pH và các giải pháp hiệu quả để bảo vệ đất và cây trồng nhé.

1. Cơ Chế Gây Tuột pH Khi Sử Dụng Phân Bón

Phân amoniac (NH₄⁺)

Phân amoniac, một loại phân bón phổ biến, chứa ion amoni (NH₄⁺). Khi bón vào đất, vi khuẩn trong đất chuyển hóa NH₄⁺ thành nitrat (NO₃⁻) qua quá trình nitrat hóa, đồng thời giải phóng ion H⁺. Quá trình này làm tăng nồng độ ion H⁺ trong đất, khiến pH của đất giảm, tạo ra môi trường chua không thuận lợi cho cây trồng.

Phân lân (P)

Các loại phân lân, đặc biệt là phân lân supe, có tính axit nhẹ. Khi bón vào đất, phân lân có thể tạo ra các phản ứng hóa học làm tăng nồng độ ion H⁺ trong đất, từ đó giảm pH. Mặc dù tác động không mạnh như phân amoniac, nhưng việc sử dụng lâu dài có thể khiến đất trở nên chua và nghèo dinh dưỡng.

Phân Kali (K)

Mặc dù phân Kali ít tác động đến pH đất so với phân amoniac hay phân lân, nhưng trong trường hợp sử dụng quá liều hoặc không hợp lý, Kali có thể làm tăng nồng độ ion H⁺ trong đất, góp phần làm giảm pH.

2. Tác Động Của Việc Tuột pH Đối Với Đất và Cây Trồng

Ảnh Hưởng Đến Khả Năng Hấp Thụ Dưỡng Chất

Ở pH thấp, độ hòa tan của một số ion trong đất thay đổi, ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ các dưỡng chất của cây.

Nhôm (Al): Trong môi trường pH thấp (dưới 5.5), ion nhôm (Al³⁺) trong đất trở nên hòa tan nhiều hơn. Nhôm hòa tan có thể gây độc hại cho hệ thống rễ cây bằng cách ức chế sự phát triển của rễ, giảm khả năng hút nước và dinh dưỡng. Đồng thời, nhôm cũng có thể gây tổn thương tế bào rễ, làm giảm khả năng hấp thụ các dưỡng chất thiết yếu như kali (K), magiê (Mg), canxi (Ca).
Mangan (Mn): Tương tự nhôm, mangan trong đất cũng sẽ hòa tan nhiều hơn khi pH giảm. Mangan hòa tan có thể gây độc cho cây, ức chế sự phát triển của rễ, làm suy yếu khả năng hấp thụ phốt pho (P) và các khoáng chất khác. Đồng thời, mangan dư thừa cũng có thể tạo ra sự rối loạn trong quá trình quang hợp và các quá trình sinh lý khác của cây.

Sự thay đổi trong độ khả dụng của các dưỡng chất

Các dưỡng chất trong đất chỉ có thể được cây hấp thụ khi chúng ở dạng ion hòa tan trong nước. Khi pH thay đổi, sự cân bằng này bị xáo trộn, và một số dưỡng chất trở nên khó tiếp cận đối với cây.

Canxi (Ca) và Magiê (Mg): Các ion canxi và magiê tồn tại chủ yếu dưới dạng canxi carbonat (CaCO₃) và magiê carbonat (MgCO₃). Ở pH thấp, các ion này có xu hướng bị kết tủa và giảm khả năng hòa tan, dẫn đến việc cây khó hấp thụ được chúng.
Kali (K): Kali trong đất chủ yếu ở dạng ion K⁺. Ở pH thấp, khả năng cung cấp kali có thể bị ảnh hưởng do sự thay đổi trong cấu trúc của các hạt đất và sự cạnh tranh giữa các ion khác.
Phốt pho (P): P là một trong các dưỡng chất quan trọng nhất đối với cây trồng. Tuy nhiên, phốt pho sẽ dễ bị kết tủa thành các hợp chất khó tan như phốt pho sắt (FePO₄) và phốt pho nhôm (AlPO₄) trong điều kiện pH thấp. Điều này làm cho phốt pho trở nên ít khả dụng cho cây.

3. Ảnh hưởng đến vi sinh vật đất

Khi pH đất giảm xuống mức quá thấp (dưới 5.5), các vi sinh vật trong đất có thể bị ức chế hoặc chết đi, đặc biệt là các vi khuẩn và nấm có lợi. Điều này làm gián đoạn quá trình phân giải chất hữu cơ và giảm khả năng tái tạo mùn trong đất, dẫn đến những hậu quả sau:

Ức Chế Vi Sinh Vật Phân Hủy Hữu Cơ

Các vi khuẩn phân giải chất hữu cơ, chẳng hạn như vi khuẩn phân hủy xenlulôzơ (chuyển đổi các chất xơ từ thực vật thành các chất dinh dưỡng dễ hấp thụ), có khả năng hoạt động mạnh nhất ở pH đất trung tính (6.0-7.0). Khi pH giảm xuống thấp, hoạt động của những vi khuẩn này sẽ bị hạn chế, và quá trình phân hủy chất hữu cơ sẽ chậm lại. Hệ quả là:

Giảm sự chuyển hóa chất hữu cơ thành các dưỡng chất dễ hấp thụ: Vi sinh vật phân giải hữu cơ đóng vai trò then chốt trong việc biến đổi các hợp chất hữu cơ thành các dưỡng chất khoáng (như nitơ, phốt pho, kali) mà cây có thể hấp thụ. Nếu quá trình phân giải này bị giảm sút, đất sẽ trở nên nghèo dưỡng chất, ảnh hưởng đến năng suất cây trồng.
Giảm khả năng tạo mùn trong đất: Mùn là một phần quan trọng giúp cải thiện cấu trúc đất và giữ ẩm. Khi quá trình phân hủy chất hữu cơ bị ức chế, đất sẽ thiếu đi mùn và các chất hữu cơ cần thiết để duy trì độ phì nhiêu.

Ức Chế Vi Sinh Vật Cố Định Đạm

Vi sinh vật cố định đạm, đặc biệt là Rhizobium trong rễ cây họ đậu (như đậu tương, đậu xanh, đậu lăng), có khả năng biến đổi đạm trong không khí thành dạng dễ sử dụng cho cây. Tuy nhiên, chúng hoạt động tốt nhất ở pH trung tính (6.0-7.0). Khi pH đất thấp, hoạt động của vi khuẩn cố định đạm sẽ bị suy giảm đáng kể, điều này gây ra một số vấn đề:

Giảm khả năng cung cấp đạm cho cây: Đạm là một yếu tố dinh dưỡng thiết yếu cho sự phát triển của cây, nhất là trong quá trình tổng hợp protein và quang hợp. Nếu không có đủ đạm, cây sẽ bị còi cọc, lá vàng và năng suất sẽ giảm.
Làm giảm hiệu quả của cây họ đậu: Các cây họ đậu, vốn có khả năng cố định đạm từ không khí nhờ vi sinh vật Rhizobium, sẽ không thể thực hiện tốt chức năng này nếu pH đất quá thấp, dẫn đến sự thiếu hụt đạm trong đất.

Ảnh Hưởng Đến Sự Cân Bằng Sinh Học Của Đất

Khi pH đất thay đổi, không chỉ vi khuẩn phân hủy hữu cơ và vi khuẩn cố định đạm bị ảnh hưởng mà các loại vi sinh vật khác trong đất cũng bị tác động:

Nấm và vi khuẩn đối kháng: Những nấm và vi khuẩn có vai trò kiểm soát sự phát triển của các mầm bệnh trong đất cũng bị ảnh hưởng khi pH giảm quá thấp. Điều này tạo điều kiện cho các vi khuẩn gây bệnh phát triển mạnh, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cây trồng.
Cân bằng dinh dưỡng đất bị phá vỡ: Vi sinh vật trong đất không chỉ giúp phân hủy chất hữu cơ mà còn hỗ trợ cây trong việc hấp thụ các dưỡng chất từ đất. Khi các vi sinh vật này bị suy giảm, sự cân bằng dinh dưỡng trong đất sẽ bị phá vỡ, dẫn đến tình trạng thiếu hụt các yếu tố vi lượng và khoáng chất, làm giảm hiệu quả sử dụng phân bón.

Hệ Quả Từ Việc Ức Chế Vi Sinh Vật Có Lợi

Khi pH đất thấp và các vi sinh vật có lợi bị ức chế, các vấn đề nghiêm trọng có thể xảy ra đối với đất và cây trồng:

Giảm độ phì nhiêu của đất: Sự suy giảm hoạt động của các vi sinh vật hữu ích làm giảm khả năng tái tạo và làm giàu dinh dưỡng cho đất, khiến đất trở nên nghèo nàn, kém phát triển.
Cây thiếu hụt dinh dưỡng: Khi vi sinh vật phân hủy chất hữu cơ bị hạn chế, cây sẽ thiếu các dưỡng chất thiết yếu như đạm, phốt pho, kali và các khoáng chất vi lượng.
Sự phát triển của cây bị suy yếu: Thiếu hụt dinh dưỡng và sự thay đổi hệ sinh thái trong đất làm cho cây không thể phát triển mạnh mẽ, dễ bị nhiễm bệnh và năng suất sẽ bị giảm sút.Một số loại nấm như Fusarium và nấm mốc thích môi trường đất acid, từ đó gây ra các bệnh thối rễ, thối gốc và các bệnh khác. Đồng thời, pH thấp cũng làm suy yếu sức đề kháng tự nhiên của cây, khiến cây dễ dàng bị tổn thương và nhiễm bệnh. Bên cạnh đó, sự phát triển của các vi sinh vật có lợi cũng bị giảm, làm tăng cơ hội cho các vi sinh vật gây bệnh phát triển.

4.Ảnh Hưởng Đến Cấu Trúc Đất

Đất có pH thấp có thể gây ra những thay đổi tiêu cực đối với cấu trúc và tính chất vật lý của đất, làm cho đất dễ bị nén, mất kết cấu và khó thoát nước. Các yếu tố này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển của cây mà còn làm suy giảm độ phì nhiêu và khả năng sử dụng đất lâu dài.

Đất Dễ Bị Nén
Khi pH đất giảm xuống quá thấp, các hạt đất có xu hướng kết tụ lại với nhau, khiến đất trở nên dày đặc và ít xốp. Điều này dẫn đến tình trạng nén đất, đặc biệt là với đất sét. Những yếu tố cụ thể gây ra sự nén đất bao gồm:

Sự kết tụ mạnh mẽ giữa các hạt đất: Các ion H⁺ (hydrogen) khi tăng cao sẽ làm thay đổi sự tương tác giữa các hạt đất, khiến chúng dễ kết tụ lại với nhau, làm cho đất trở nên chặt chẽ hơn.
Sự giảm khả năng thoáng khí: Đất bị nén sẽ không có đủ không gian cho khí (như oxy) di chuyển, gây hạn chế trao đổi khí trong đất, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của rễ cây.
Khó thoát nước: Nén đất làm giảm khả năng thoát nước của đất. Khi nước không thể thoát ra một cách dễ dàng, đất dễ bị ngập úng, tạo điều kiện cho các vấn đề như thối rễ, thiếu oxy và các bệnh về cây.

Mất Kết Cấu Đất

Kết cấu đất là sự liên kết giữa các hạt đất, mùn và các khoáng chất. Khi pH giảm, đất có thể mất đi khả năng kết cấu và trở nên dễ xói mòn, đặc biệt khi đất không có đủ lượng mùn hoặc chất hữu cơ.

Giảm độ ổn định của các liên kết trong đất: Khi pH đất thấp, các khoáng chất như canxi và magiê — những yếu tố quan trọng trong việc giúp đất kết cấu vững chắc — bị giảm khả năng hòa tan, dẫn đến sự mất đi độ ổn định của kết cấu đất.
Mất mùn và chất hữu cơ: Mùn là thành phần quan trọng tạo ra kết cấu đất xốp và giữ nước. Khi pH đất quá thấp, sự phân hủy mùn bị ảnh hưởng, làm giảm chất lượng đất và gây khó khăn cho cây trồng trong việc hút nước và dưỡng chất.

Khó thoát nước
Một trong những vấn đề lớn của đất có pH thấp là khả năng thoát nước kém, khiến cho đất dễ bị ngập úng và tạo ra môi trường không thuận lợi cho sự phát triển của cây trồng.

Giảm khả năng thấm nước: Khi đất bị nén hoặc mất kết cấu, nước không thể thấm nhanh qua đất, dẫn đến sự ứ đọng nước trên bề mặt đất. Điều này có thể làm cây dễ bị ngập úng và thiếu oxy cho rễ.

5.Các Giải Pháp Khắc Phục, Cải ThiệnTình Trạng Tuột pH

Xử Lý Bằng Cách Bón Voi (CaCO₃)

Bón vôi là một trong những phương pháp hiệu quả nhất và dễ dàng thực hiện để điều chỉnh độ pH của đất, đặc biệt là khi đất có độ pH quá thấp (acid). Vôi (CaCO₃), hay còn gọi là vôi bột, có khả năng trung hòa tính acid trong đất, giúp pH đất đạt mức thích hợp cho cây trồng phát triển.

Khi bón vôi vào đất, vôi sẽ phản ứng với ion H⁺ (hydrogen) có trong đất — là nguyên nhân chính làm đất có tính acid (pH thấp). Phản ứng hóa học này giúp giảm nồng độ ion H⁺, từ đó làm tăng pH của đất. Quá trình này được mô tả như sau:

$C a C O_{3} (s) + 2 H^{+} (a q) \to C a^{2+} (a q) + H_{2} O (l) + C O_{2} (g)$

Kết quả của phản ứng này là sự giảm acid trong đất, làm tăng pH đất lên mức trung tính (pH = 7) hoặc nhẹ kiềm (pH > 7), tạo điều kiện thuận lợi cho cây trồng hấp thụ dưỡng chất.

Điều chỉnh pH đất: Vôi giúp điều chỉnh độ pH của đất về mức tối ưu cho cây trồng. Đối với nhiều loại cây, pH đất lý tưởng dao động từ 6.0-7.0. Khi pH đất quá thấp (dưới 5.5), nhiều dưỡng chất trở nên khó hấp thụ, và cây dễ bị thiếu hụt các chất quan trọng như phốt pho, canxi, magiê. Bón vôi giúp đưa đất về mức pH phù hợp để tối đa hóa khả năng hấp thụ dưỡng chất của cây.
Tăng cường khả năng hấp thụ dưỡng chất: Khi pH đất được cải thiện, sự hòa tan của các khoáng chất và dưỡng chất trong đất cũng được cải thiện. Các dưỡng chất quan trọng như phốt pho (P), canxi (Ca) và magnesium (Mg) dễ dàng được cây trồng hấp thụ hơn.
Cải thiện cấu trúc đất: Vôi không chỉ điều chỉnh pH mà còn giúp cải thiện cấu trúc đất. Vôi làm đất trở nên tơi xốp, giúp cải thiện khả năng thoát nước và không khí trong đất, từ đó hỗ trợ sự phát triển của rễ cây. Đất tơi xốp cũng giúp cây tránh được tình trạng thối rễ do ngập úng.
Tăng cường hoạt động vi sinh vật: Các vi sinh vật có lợi trong đất, đặc biệt là các vi khuẩn phân hủy hữu cơ và vi khuẩn cố định đạm, hoạt động hiệu quả hơn khi pH đất ổn định ở mức trung tính hoặc hơi kiềm. Việc bón vôi giúp tạo ra môi trường thuận lợi cho các vi sinh vật này, từ đó cải thiện quá trình phân hủy chất hữu cơ và giải phóng dưỡng chất cho cây.

Lưu ý khi xử lí voi

Mặc dù bón vôi là một phương pháp đơn giản và hiệu quả, nhưng cũng cần lưu ý một số yếu tố để tránh gây hại cho đất và cây trồng:

Lượng vôi bón: Việc xác định đúng lượng vôi cần bón là rất quan trọng. Nếu bón quá nhiều vôi, pH đất sẽ tăng quá mức và có thể gây ra thiếu hụt dưỡng chất do một số nguyên tố như sắt, mangan, và phốt pho trở nên khó hòa tan trong môi trường kiềm. Bón quá nhiều vôi cũng có thể gây độc cho cây, đặc biệt là cây yêu cầu môi trường đất acid.
Kiểm tra pH đất: Trước khi bón vôi, cần kiểm tra pH đất để biết chính xác mức độ acid của đất và lượng vôi cần bón. Có thể sử dụng các bộ dụng cụ kiểm tra pH đất hoặc mang mẫu đất đến các trung tâm phân tích đất để biết chính xác kết quả.
Thời điểm bón vôi: Thời điểm tốt nhất để bón vôi là vào cuối mùa thu hoặc đầu mùa xuân, khi đất chưa có cây trồng hoặc khi cây đang trong giai đoạn nghỉ ngơi. Bón vôi trong giai đoạn này giúp đất có thời gian để hấp thụ vôi và điều chỉnh pH một cách hiệu quả.
Phân vôi thích hợp: Có nhiều loại vôi khác nhau trên thị trường như vôi bột, vôi dolomit (CaMg(CO₃)₂), hoặc vôi tôi. Vôi dolomit cung cấp thêm magiê (Mg), một dưỡng chất quan trọng cho cây trồng. Lựa chọn loại vôi phù hợp với đặc điểm đất và nhu cầu cây trồng sẽ mang lại hiệu quả cao.

Sử Dụng Phân Hữu Cơ (Sau khi xử lý pH)

Sau khi đã bón vôi để điều chỉnh pH đất, việc sử dụng phân hữu cơ đúng cách là một giải pháp quan trọng để duy trì sự ổn định của pH đất và cải thiện chất lượng đất lâu dài.

Bổ sung chất hữu cơ: Phân hữu cơ như phân chuồng, phân compost, hoặc phân vi sinh cung cấp một nguồn mùn dồi dào cho đất. Mùn này giúp cải thiện cấu trúc đất, làm đất tơi xốp, giúp đất giữ nước và thoát nước tốt hơn. Ngoài ra, phân hữu cơ còn giúp tạo môi trường thuận lợi cho các vi sinh vật có lợi phát triển, hỗ trợ phân hủy chất hữu cơ và giải phóng dưỡng chất cho cây.
Ổn định pH đất: Việc sử dụng phân hữu cơ sau khi đã bón vôi sẽ giúp duy trì pH đất ổn định mà không gây ra sự thay đổi đột ngột, giúp đất duy trì độ cân bằng và hạn chế hiện tượng tăng giảm pH quá mức. Phân hữu cơ giải phóng dưỡng chất từ từ, không làm thay đổi mạnh mẽ pH đất, giúp cây trồng hấp thụ dưỡng chất một cách hiệu quả.
Giảm sự phụ thuộc vào phân hóa học: Sử dụng phân hữu cơ giúp giảm sự phụ thuộc vào phân hóa học, vốn có thể làm giảm độ phì nhiêu của đất trong dài hạn nếu sử dụng không đúng cách. Phân hóa học, khi sử dụng quá mức, có thể gây ra hiện tượng “xơ hóa” đất, làm giảm hoạt động của vi sinh vật và làm đất bị nghèo dinh dưỡng. Phân hữu cơ, ngược lại, bổ sung các yếu tố vi lượng tự nhiên, hỗ trợ sự phát triển bền vững của đất.
Tăng cường sự bền vững của đất: Phân hữu cơ không chỉ giúp ổn định pH mà còn hỗ trợ quá trình tái tạo đất, giữ cho đất luôn có sự sống động từ vi sinh vật có lợi và cải thiện khả năng giữ nước, làm đất không bị khô cứng hay dễ bị xói mòn.

4. Tầm Quan Trọng Của Việc Duy Trì pH Đất Ổn Định

Việc duy trì pH đất ổn định là yếu tố quan trọng để bảo vệ sự phát triển của cây trồng và sức khỏe tổng thể của đất. pH đất ảnh hưởng trực tiếp đến sự hấp thụ dưỡng chất của cây. Khi pH không ở mức tối ưu, cây có thể gặp phải các vấn đề như thiếu hụt hoặc ngộ độc dưỡng chất, ảnh hưởng đến năng suất .

Kiểm tra pH đất thường xuyên là bước đầu tiên trong việc quản lý sức khỏe đất. Các thay đổi về pH có thể xảy ra theo mùa hoặc do tác động của các yếu tố môi trường như mưa nhiều, thay đổi nhiệt độ, hay các hoạt động canh tác (như bón phân hóa học). Việc kiểm tra pH đất định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề và điều chỉnh kịp thời để duy trì độ ổn định của pH.

Phương pháp kiểm tra: Bạn có thể kiểm tra pH đất bằng các bộ đo pH cầm tay, hoặc mang mẫu đất đến các trung tâm phân tích đất để nhận kết quả chính xác và các khuyến nghị về cách cải thiện.
Lợi ích của việc kiểm tra: Việc kiểm tra pH đất thường xuyên giúp bạn dự đoán và điều chỉnh pH đất trước khi nó ảnh hưởng xấu đến cây trồng, tránh được các tình trạng thiếu hụt hoặc dư thừa dưỡng chất, cũng như đảm bảo cây luôn trong môi trường tốt nhất để phát triển.

Việc tuột pH đất do sử dụng phân bón không hợp lý là một vấn đề nghiêm trọng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của cây trồng và chất lượng đất. Tuy nhiên, tình trạng này có thể được khắc phục hiệu quả thông qua các giải pháp như bón vôi để điều chỉnh pH, sử dụng phân hữu cơ để duy trì độ ổn định pH lâu dài, và bón phân cân đối để tránh việc thiếu hụt hay dư thừa dưỡng chất. Việc duy trì pH đất ổn định không chỉ giúp cây trồng phát triển mạnh mẽ và đạt năng suất cao, mà còn bảo vệ và cải thiện chất lượng đất trong dài hạn, góp phần vào phát triển ổn định của cây trồng

Cảm ơn quý bà con đã dành thời gian theo dõi bài viết của chúng tôi. Hy vọng rằng những thông tin chia sẻ trong bài sẽ giúp bà con có thêm kiến thức hữu ích trong công việc canh tác, góp phần mang lại hiệu quả cao và mùa vụ bội thu. Để không bỏ lỡ những thông tin giá trị, quý bà con vui lòng truy cập trang web Thiên Nông 689 của chúng tôi hàng ngày.

Mỗi vườn cây đều có những yêu cầu riêng biệt tùy vào tình trạng đất đai, khí hậu và loại cây trồng. Vì vậy, bà con đừng ngần ngại liên hệ với đội ngũ kỹ thuật của Thiên Nông 689 để nhận được sự tư vấn và hỗ trợ phù hợp nhất cho vườn cây của mình.

THIÊN NÔNG 689 HỖ TRỢ KỸ THUẬT MIỄN PHÍ TOÀN QUỐC

Mọi thắc mắc, bà con vui lòng liên hệ:

☎️ 0785.888.689
🅾️ YouTube: THIÊN NÔNG 689
📮 Email: kythuatthiennong689@gmail.com
🌐 Website: https://thiennong689.com.vn/
🎶 Tiktok: @ctycpxnkthiennong689

THIÊN NÔNG 689 TẬN TÂM – CHẤT LƯỢNG

Xin chân thành cảm ơn và chúc bà con thành công! 🌿