Trong quá trình canh tác sầu riêng hiện nay, thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) vẫn là công cụ quan trọng giúp nhà vườn kiểm soát sâu bệnh hại trong những giai đoạn quyết định như nuôi đọt, làm bông, đậu trái hay nuôi trái. Tuy nhiên, cùng với việc sử dụng phổ biến thì tình trạng ngộ độc thuốc, cháy lá, bầm lá, thối đọt, khựng sinh trưởng cũng xuất hiện ngày càng nhiều hơn ở các vườn sầu riêng trên khắp Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và ĐBSCL. Điểm đáng nói là phần lớn các trường hợp ngộ độc không xuất phát từ chất lượng sản phẩm mà chủ yếu đến từ cách sử dụng chưa đúng kỹ thuật: pha quá liều, phối trộn nhiều loại, chọn sai thời điểm, áp dụng không phù hợp với tình trạng cây hoặc điều kiện thời tiết. Sầu riêng là cây có bộ lá rất nhạy cảm với hóa chất, chỉ cần vượt quá ngưỡng chịu đựng một chút là lập tức phản ứng bằng cháy lá, bầm lá, thậm chí là rụng lá. Những tổn thương này không chỉ làm xấu bộ lá mà còn làm giảm khả năng quang hợp, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sinh trưởng của cây, nghiêm trọng hơn có thể khiến cây suy kéo dài vài tháng, tạo điểm xâm nhập cho các nấm bệnh nguy hiểm như thán thư, xì mủ,…

Hôm nay, mời quý nhà vườn cùng Thiên Nông 689 tìm hiểu rõ hơn về vấn đề này nhé.

 NGỘ ĐỘC THUỐC BVTV LÀ GÌ VÀ VÌ SAO SẦU RIÊNG RẤT DỄ BỊ?

Ngộ độc thuốc BVTV, hay còn gọi là hiện tượng “phytotoxicity”, là phản ứng bất lợi của mô thực vật khi tiếp xúc với hoạt chất hóa học vượt quá mức mà cây có thể chịu đựng. Quá trình sinh trưởng của sầu riêng diễn ra theo từng chu kỳ rõ ràng (ra đọt – già lá – phân hóa mầm hoa – bung bông – đậu trái – nuôi trái), mỗi giai đoạn đều có ngưỡng chịu đựng hóa chất khác nhau. Chỉ cần phun thuốc sai thời điểm, sai giai đoạn hoặc nồng độ không phù hợp thì lá non, mắt cua hoặc đọt đang lớn sẽ bị ảnh hưởng ngay lập tức. Chính vì vậy, sầu riêng thuộc nhóm cây cực kỳ dễ bị ngộ độc thuốc nếu nhà vườn không nắm vững kỹ thuật pha – phối – phun.

 NGUYÊN NHÂN GÂY NGỘ ĐỘC THUỐC BVTV TRÊN SẦU RIÊNG

Pha thuốc quá liều, vượt nồng độ khuyến cáo

Đây là nguyên nhân hàng đầu. Tâm lý “bệnh nhiều thì pha đậm cho mạnh”, “nhện nhiều thì phun gắt cho chết” khiến nhiều nhà vườn vô tình đẩy cây vào tình trạng sốc hóa chất. Chỉ cần pha mạnh hơn 20% so với khuyến cáo là sầu riêng đã có thể bị cháy mép lá, hoại tử bề mặt hoặc vàng lá nhanh. Những hoạt chất như đồng, lưu huỳnh, pyrethroid, abamectin thế hệ cũ hoặc nhóm nội hấp mạnh đều rất nhạy với liều lượng. Trong điều kiện lạnh, ẩm hoặc sau mưa, cùng một liều lượng nhưng mức độ gây hại có thể tăng gấp đôi.

Phun khi lá non, lá lụa, mắt cua hoặc đọt đang đi mạnh

Giai đoạn đọt non của sầu riêng cực kỳ nhạy. Thành tế bào mỏng, mô non chứa nhiều nước, và tốc độ phân chia tế bào cao khiến lá non dễ tổn thương nếu sử dụng thuốc sai cách. Đặc biệt giai đoạn mắt cua chuẩn bị phân hóa thành bông, chỉ cần phun thuốc sai thời điểm là mắt cua bị chai, ngừng phát triển, làm giảm khả năng ra bông.

 Nước pha thuốc có pH không phù hợp

Nhiều vùng đất phèn, nước tưới có pH 4–5 hoặc độ phèn cao gây kết tủa thuốc, làm hoạt chất nóng hơn, giảm hiệu quả và tăng nguy cơ gây cháy lá. Ngược lại, nước có pH kiềm trên 7,5 cũng làm giảm độ ổn định của nhiều hoạt chất, khiến thuốc bị phân hủy tạo thành các chất phụ làm nóng bề mặt lá. Như vậy, dù pha thuốc đúng liều, cây vẫn có thể bị ngộ độc nếu pH nước không được kiểm soát.

Dùng sai loại thuốc, chọn sai hoạt chất

Một số hoạt chất không phù hợp với sầu riêng hoặc chỉ được phép dùng ở liều rất thấp. Thuốc trị cỏ hoặc thuốc dạng tiếp xúc mạnh, chỉ cần gió bay qua là lá sầu riêng bị cháy ngay.

Máy phun, bồn pha bẩn hoặc thuốc cũ tồn dư

Cặn thuốc còn lại trong bồn pha hoặc máy phun có thể làm dung dịch mới mạnh hơn, gây hiện tượng ngộ độc dù nhà vườn đã pha đúng liều. Thuốc để lâu, thuốc bị tách lớp cũng làm tăng độc tính.

DẤU HIỆU NHẬN BIẾT NGỘ ĐỘC THUỐC BVTV TRÊN SẦU RIÊNG

Dấu hiệu ngộ độc thường xuất hiện trong vòng 12–72 giờ sau phun. Nếu hiểu rõ các biểu hiện, nhà vườn có thể xác định đúng nguyên nhân và đưa ra giải pháp phù hợp.

Cháy lá

Đây là biểu hiện phổ biến nhất. Cháy mép lá, cháy loang thành mảng, cháy theo dạng từng chấm hoặc cháy toàn bộ mặt lá. Lá cháy do thuốc thường khô nhanh, chuyển từ vàng → nâu → đen. Nếu cháy dạng từng đốm li ti, nguyên nhân thường là thuốc “nóng” hoặc pH nước thấp.

 Lá vàng và rụng sinh lý

Ngộ độc mức độ trung bình sẽ làm lá vàng nhanh trong 3–7 ngày sau phun. Lá vàng từ ngọn xuống cuống, sau đó rụng hàng loạt. Cây mất lá sẽ yếu, giảm khả năng quang hợp và dễ bị nấm bệnh.

Đọt non ngừng phát triển, teo tóp hoặc đen đầu

Khi phun thuốc sai cách lúc đọt non đang phát triển mạnh, ngộ độc khiến đọt bị khựng, đầu đọt đen hoặc teo tóp, lá nhỏ lại và không bung. Mắt cua giai đoạn chuẩn bị làm bông nếu bị ảnh hưởng sẽ bị chai, ngừng phát triển, làm giảm khả năng ra hoa.

 TÁC HẠI CỦA NGỘ ĐỘC THUỐC BVTV LÊN SẦU RIÊNG

Ngộ độc thuốc không chỉ gây tổn thương bề mặt mà còn kéo theo hàng loạt hệ quả làm ảnh hưởng đến sinh trưởng và năng suất.

 Giảm khả năng quang hợp

Khi lá cháy, thâm hoặc rụng, diện tích quang hợp giảm mạnh. Cây thiếu năng lượng để nuôi đọt, làm bông hoặc nuôi trái. Nếu ngộ độc xảy ra giai đoạn đọt non hoặc lúc nuôi trái, năng suất sẽ ảnh hưởng nặng.

Bộ lá bị tổn thương bởi sử dụng thuốc BVTV nồng độ cao

Tổn thương hệ thống mạch dẫn

Thuốc tiếp xúc mạnh làm đứt mạch dẫn, gây nghẽn dòng vận chuyển dinh dưỡng. Cây sẽ biểu hiện vàng lá, héo đọt hoặc phát triển chậm.

Làm cây suy kéo dài

Sầu riêng hồi phục chậm hơn nhiều cây khác. Sau khi bị ngộ độc, cây có thể mất 1–3 tháng để phục hồi hoàn toàn, tùy mức độ tổn thương.

 Ảnh hưởng trực tiếp đến mắt cua, bông và trái

Ngộ độc lúc phân hóa mầm hoa làm mắt cua bị chai, không ra bông. Ngộ độc lúc đậu trái làm trái rụng non hàng loạt. Ngộ độc lúc nuôi trái làm trái kém phát triển, chất lượng giảm.

Tăng nguy cơ nấm bệnh tấn công

Vùng mô bị tổn thương là cửa ngõ cho nấm thán thư, xì mủ, cháy lá, đốm rong phát triển mạnh. Cây suy do ngộ độc luôn là mục tiêu dễ bị tấn công nhất.

 CÁCH XỬ LÝ KHI SẦU RIÊNG BỊ NGỘ ĐỘC THUỐC BVTV

Ngưng phun thuốc hoàn toàn trong 7–10 ngày

Việc tiếp tục phun thuốc sẽ làm tình trạng nặng hơn. Đây là bước đầu tiên và bắt buộc.

Tưới phục hồi rễ

Amino, humic, fulvic, vi lượng dạng chelate, vi lượng tạo rễ,… Tuyệt đối không sử dụng phân hóa học.

 Sau 5–7 ngày, phun phục hồi lá bằng các dòng vi lượng để giúp phục hồi, tăng sức đề kháng cho bộ lá.

TUÂN THỦ QUY TẮC 4 ĐÚNG KHI SỬ DỤNG THUỐC BVTV TRÊN SẦU RIÊNG

ĐÚNG THUỐC 

 Tại sao phải đúng thuốc?

Mỗi loại bệnh – sâu – nhện trên sầu riêng có cơ chế gây hại khác nhau. Nếu chọn sai hoạt chất, cây vừa không hết bệnh, vừa bị xót lá do dung môi, chất bám dính mạnh hoặc thuốc có độ nóng cao.

ĐÚNG LIỀU LƯỢNG – KHÔNG PHA “MẠNH CHO CHẮC”

Vì sao liều lượng quan trọng?

Đối với cây sầu riêng, bộ lá dày nhưng mô lá lại rất nhạy cảm với dung môi và chất mang hoạt chất trong thuốc BVTV. Đặc biệt vào giai đoạn lá lụa – lá bánh tẻ, lớp biểu bì lá chưa hoàn thiện, chỉ cần tăng liều 10–20% thôi là lá đã có thể bị bỏng mép, cháy loang, cháy đốm hoặc bầm tím do mô bị hoại tử. Nhiều hoạt chất thuộc nhóm đồng, lưu huỳnh, dầu khoáng, hoạt chất nội hấp mạnh hay thuốc dạng EC đều có ngưỡng chịu đựng rất thấp trên sầu riêng. Do đó, chỉ một lần pha đậm hoặc phun lặp lại quá gần nhau cũng đủ để cây rơi vào tình trạng sốc hóa học, ngừng sinh trưởng.

 Các sai lầm phổ biến

Pha theo “kinh nghiệm”, không dùng ca đong hoặc cân đo chính xác, mà canh bằng nắp chai hoặc “ước lượng”, khiến nồng độ thực tế cao hơn khuyến cáo.
– Pha đậm vì lo sâu bệnh nặng, tưởng rằng “mạnh thì mới chết sâu”, nhưng thực tế chính dung môi và hoạt chất ở nồng độ cao lại làm nóng lá, khiến cây mất sức, giảm quang hợp và suy kéo dài.
– Pha nhiều loại thuốc cùng lúc, mỗi loại đều có chất mang riêng; khi kết hợp, tổng lượng dung môi tăng cao, tạo hỗn hợp “nóng”, dễ gây cháy lá hơn dù từng loại pha đúng liều.
– Không kiểm tra pH nước, pH thấp hoặc quá cao đều làm thuốc trở nên đậm đặc, mất ổn định và tăng độc tính lên lá.

 ĐÚNG LÚC – CHỌN THỜI ĐIỂM PHUN PHÙ HỢP

Thời điểm phun tốt nhất

• Buổi sáng: 6h30–8h30
• Chiều mát: 16h00–17h30
• Tránh phun sát đêm vì dễ gây nấm bệnh, đặc biệt khi lá chưa kịp khô.

ĐÚNG CÁCH – PHUN ĐÚNG KỸ THUẬT

Đúng cách phun thuốc quyết định 70% hiệu quả, và cũng là yếu tố chính để không bị cháy lá – bầm lá.

Sai kỹ thuật thường gặp

– Xịt tia mạnh làm lá tổn thương lá.
– Bỏ quên mặt dưới lá → sâu – nhện không chết, phải phun lại nhiều lần.

Ngộ độc thuốc BVTV trên sầu riêng không phải là vấn đề mới, nhưng lại ngày càng phổ biến hơn khi cường độ canh tác tăng cao và việc sử dụng thuốc chưa đi đúng hướng. Điều đáng mừng là phần lớn các trường hợp ngộ độc đều có thể phòng tránh được nếu nhà vườn nắm chắc kỹ thuật pha – phối – phun, hiểu rõ đặc tính mẫn cảm của từng giai đoạn sinh trưởng và tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc 4 đúng. Khi dùng đúng thuốc, đúng liều, đúng lúc và đúng cách, bộ lá sẽ xanh bền, đọt đi mạnh, mắt cua khỏe, bộ rễ ổn định và cây luôn duy trì được tình trạng sinh lý tốt nhất để cho năng suất cao, chất lượng trái vượt trội.

Sầu riêng là cây giá trị cao nhưng cũng rất “khó chịu”, chỉ cần sai kỹ thuật một chút là thể hiện phản ứng ngay. Vì vậy, thay vì phun theo cảm tính hay theo thói quen, nhà vườn nên xây dựng quy trình chăm sóc an toàn, kiểm soát pH nước, vệ sinh bồn pha – máy phun, ưu tiên sản phẩm uy tín và sử dụng đúng theo khuyến cáo kỹ thuật.